Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы сарапшыларының «Қант диабеті барлық жастағы және барлық елдердің проблемасы болып табылады» деген анықтамасы бойынша, қант диабетінің таралу деңгейі елдің экономикалық даму деңгейінен немесе нәсілінен тыс таралатын, ерте мүгедектікпен және жоғары өлім-жітіммен сипатталатын инфекциялық емес індет туралы айтуға мүмкіндік береді: соңғы жылдары қант диабеті жүрек-қан тамырлары және онкологиялық аурулардан кейін ғана, өлімнің тікелей себептері арасында тұрақты үшінші орынға ие болды.
2000 жылы диабетпен ауыратын ересектердің жаһандық көрсеткіші 151 миллион адамды құрады. 2009 жылға қарай ол 88% - ға 285 миллионға дейін өсті. Бүгінде 463 миллион адам диабетпен ауырады. 20 жасқа дейінгі тағы 1,1 миллион балалар мен жасөспірімдер 1 типті қант диабетімен ауырады.
IDF (International Diabetes Federation) бағалауы бойынша 2030 жылға қарай қант диабетімен ауыратын 578 миллион ересек адам, ал 2045 жылға қарай 700 миллион адам болады.
20-79 жас аралығындағы диабеттің жаһандық таралуын бағалау және болжау.
Қант диабетімен ауыратын адамдар саны ең көп елдер 2019 жылы Қытай, Үндістан және АҚШ қант диабетімен ауыратын ересектер саны ең көп елдер қатарына кірді және олардың құрамы 2030 жылға дейін өзгермейді деп күтілуде. Болжам бойынша, Пәкістанда қант диабетімен ауыратын адамдардың саны 2045 жылға қарай АҚШ-тағы дәл осындай көрсеткіштен асып түседі, бұл елдің үшінші орынға көшуіне әкеледі.
Дүниежүзілік Банктің деректері бойынша Қазақстан қант диабетінің таралуы бойынша әлемде 119-шы орында, бұл 6,1% - ды құрайды.
Қазақстан Республикасында қант диабетімен сырқаттану 2018-2020 жылдары 12,1% - ға ұлғайды.
Қант диабетінен жыныс бойынша сырқаттанушылық құрылымында барлық бақылау кезеңінде үлес салмағын сараласақ - 64% әйелдер басым болды, ерлердің үлесі 36% - ды құрады.
Жасы бойынша қант диабетінен сырқаттанушылық құрылымында барлық бақылау кезеңінде үлес салмағы - 98,9% ересектер (18 жасты қоса алғанда) басым болды, балалардың үлесі (0-ден 14 жасты қоса алғанда) 0,8%, жасөспірімдердің үлесі (15-тен 17 жасты қоса алғанда) 0,3% құрады.
Қант диабетінің екі түрі болады:
1 типті қант диабеті кез келген жаста пайда болуы мүмкін, бірақ, ол көбінесе балаларда, жасөспірімдер мен жас адамдарда анықталады. Аурудың бұл түрінде организм инсулинді аз өндіреді немесе өндірмейді. Нақастар күнделікті инсулинді егуге мұқтаж. Аурудың пайда болуының нақты себебі белгісіз.
2 типті қант диабеті осы аурудың көпшілік жағдайларын құрайды. Ол көбінесе, ересектерде пайда болады. Бірақ, балалар мен жастардың арасында семіздіктің кең таралғандығына сай олардың арасында да диабеттің бұл түрі кездесе бастады.
Салауатты елдің қалыптасуы үшін аурудың алдын алу, балалар мен жасөспірімдердегі диабеттің уақтылы алдын-алу маңызды.
Неліктен бұл ауру пайда болады, қант диабетін қандай белгілер көрсетуі мүмкін, қауіпті аймақта кімдер бар, қандағы қантты қалыпты ұстау үшін қандай алдын-алу шараларын сақтау керек.
Қант диабетінің алдын-алу шаралары қандай?
- Бұл алдымен салауатты өмір салтын сақтау, дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, сонымен қатар вакцинация, стресс деңгейін төмендету кіреді.
Ата-аналар қант диабетінің алдын-алуды мүмкіндігінше ертерек бастау керек екенін есте ұстауы керек. Балаларда дамып келе жатқан аурудың алғашқы белгілерін байқау қиын. Сонымен қатар, көбінесе емделуді ұнатпайды, сондықтан ата-аналарына өзінің аурулары туралы айтпауы да мүмкін.
Қант диабетінің алдын-алу бойынша бірқатар ұсыныстар бар, оларға назар аудару керек:
балалар үшін өмірінің алғашқы бөлігінде эндокриндік аурулардың алдын-алудың маңызды элементі – емізу;
күндізгі ұйқы режимін сақтау, міндетті түрде толық түнгі ұйқы;
дұрыс тамақтануды ұйымдастыру, тамақтану күніне кемінде 3 рет;
баланың диетасына баяу көмірсулар қосу ұсынылады: бұршақ дақылдары, шөптер, көкөністер, жемістер, жаңғақтар;
тәттілерді, кәмпиттерді, шоколадты, тәтті тоқаштарды және жоғары қантты газдалған сусындарды шектеңіз;
тұрақты физикалық белсенділік;
компьютерлік ойындардың орнына ашық ауада бірлескен белсенді ойындар болуы мүмкін;
иммунитетті арттыру;
стресті болдырмау (баланы отбасындағы жанжалдардан және оны қатты алаңдатуы мүмкін жағдайлардан қорғау);
темекі шегуге, оның ішінде электронды темекіге тыйым салу: бұл жасөспірімдерге қатысты, өйткені олар өздерін растау үшін темекі шегуді бастауға тырысады, бұл, әрине, жас денеге зиян келтіруі мүмкін. Сонымен қатар, ағзаға кіретін никотин диабеттің дамуына және оның кейінгі асқынуларына ықпал етеді;
тұрғылықты жері бойынша емханада мерзімді тексеруден өту керек: бұл әсіресе жақын туыстарының арасында қант диабетімен ауыратын адамдар болса.
Әр адам дұрыс тамақтану, тұрақты физикалық белсенділік, дене салмағын ұстап тұру, темекі мен алкогольді ішуден бас тарту арқылы қант диабеті ауруының алдын алуға немесе кешіктіруге, оның пайда болу қаупін азайтуға болатындығын білуі керек.
ДДҰ-ның физикалық белсенділік бойынша ұсыныстары әртүрлі жас топтарына арналған:
18-64 жастағы ересектерге аптасына кемінде 150 минут орташа қарқындылықтағы аэробты физикалық белсенділік (мысалы, серуендеу, жүгіру, бау-бақша) немесе аптасына кемінде 75 минут жоғары қарқындылықтағы физикалық белсенділік немесе орташа және жоғары қарқындылықтағы белсенділіктің балама үйлесімі ұсынылады;
егде жастағы адамдарға бірдей физикалық белсенділік ұсынылады, бірақ олардың мүмкіндіктері мен жағдайларын ескере отырып, тепе-теңдікті сақтауға және бұлшықеттерді нығайтуға арналған жаттығуларды қосқанда;
төмен көмірсулар диетасына көшу;
күн сайын көкөністердің кем дегенде үш порциясын, соның ішінде жасыл жапырақты көкөністерді жеуге тырысыңыз;
күн сайын үш порцияға дейін жаңа піскен жемістерді жеу;
жаңғақтарды, жаңа піскен жемістердің бір бөлігін немесе қантсыз йогуртты тағамдар ретінде жеу;
қызыл немесе өңделген еттің орнына майсыз ақ ет, құс еті немесе теңіз өнімдерін таңдаңыз;
шоколад пастасы немесе джемнің орнына жержаңғақ майын таңдаңыз;
ақ нанның, күріштің немесе макаронның орнына бидай нанын, күрішті немесе макаронды таңдаңыз;
газдалған сусындардан немесе қантпен тәттілендірілген басқа сусындардан бас тарту;
қаныққан майлардың орнына қанықпаған майларды (зәйтүн майы, жүгері немесе күнбағыс майы) таңдаңыз (май, жануар майы, кокос немесе пальма майы;
алкогольді тұтынуды күніне ең көп дегенде екі стандартты порциямен шектеңіз;
темекі шегуден және басқа да темекі өнімдерінен толық бас тарту.